Κλισέ της θηλυκότητας
Κλισέ τηςθηλυκότητας Κεφάλαιο 2
Κλισέ της θηλυκότητας
Κλισέ τηςθηλυκότητας Κεφάλαιο 2
1
Γυναίκες και εργασία
Ειδώλιο μαγείρισσας,
6ος αιώνας, ανακαλύφθηκε στην Τανάγρα, τερακότα, 9 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Hervé Lewandowski

 

Οι γυναίκες κάθονταν απλώς με σταυρωμένα τα χέρια στο σπίτι; Η ιδέα δεν φαίνεται καθόλου παράλογη. Σε πολλές κοινωνίες, οι γυναίκες βρίσκονταν υπό την προστασία των συζύγων τους. Ήταν, λοιπόν, ο άνδρας εκείνος που εργαζόταν εκτός σπιτιού για να θρέψει την οικογένεια.

 

Στην τέχνη, οι γυναίκες απεικονίζονται συχνά να ασχολούνται με δραστηριότητες μέσα στο σπίτι.

 

Όμως, είναι στερεοτυπική η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν εργάζονταν.

 

  • Οι οικιακές δραστηριότητες αποτελούν αδιαμφισβήτητα εργασία, ακόμα κι αν δεν πληρώνεται.

 

  • Πάντοτε υπήρχαν γυναίκες καταστηματάρχισσες, δασκάλες, αγρότισσες και διάφορα άλλα. Καθώς όμως δεν απεικονίζονται συχνά σε έργα τέχνης, τείνουμε να τις ξεχνάμε!
Μεγάλη φορέας σκάφης,
μεταξύ 2000 και 1800 π.Χ., βαφή και στόκος σε ξύλο, 108 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Hervé Lewandowski
Αδελφοί Λιμπούργκ, Οι Πολύ Πλούσιες Ώρες του Δούκα του Μπερρύ, μήνας Ιούνιος,
μινιατούρα σε περγαμηνή, 22 x 14 εκ., Μουσείο Κοντέ, Σαντιγί. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Κάστρο του Σαντιγί)/René-Gabriel Ojeda
Λουίζ Μουιγιόν, Η Πωλήτρια Φρούτων και Λαχανικών,
1630, λάδι σε καμβά, 120 x 163 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Mathieu Rabeau
Ζαν Σιμεόν Σαρντέν, Η Προμηθεύτρια,
1739, λάδι σε καμβά, 47 x 38 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/René-Gabriel Ojeda
Εν συντομία

Παρά την έλλειψη αναπαραστάσεων, οι γυναίκες πάντοτε εργάζονταν, είτε μέσα είτε έξω από το σπίτι.

2
Γυναίκες και εξουσία
Δυστυχώς, υπάρχουν πολλές παρανοήσεις σε σχέση με την ιστορία των γυναικών.

Για παράδειγμα, θα ήταν λάθος να πιστέψουμε πως δεν υπήρχαν γυναίκες στην εξουσία πριν τον 20ό αιώνα. Γυναίκες ηγέτιδες κατείχαν κορυφαίες θέσεις ευθύνης σε κάθε εποχή και σε κάθε περιοχή του κόσμου! Τι θα λέγατε για μια γρήγορη επισκόπηση;

Η Πριγκίπισσα της Λαγκάς,
γύρω στο 2120 π.Χ., ανακαλύφθηκε στο Τέλλο, 17 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Thierry Ollivier
Η ιερή θεραπαινίδα Καρομάμα,
μεταξύ 945 και 715 π.Χ., χαλκός, 59 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Christian Décamps
Το κεφάλι της Αριάδνης,
6ος αιώνας, μάρμαρο, 26 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Tony Querrec
Φρανς Πουρμπύς ο Νεότερος, Πορτραίτο της Μαρίας των Μεδίκων, Βασίλισσας της Γαλλίας,
1600– 1625, λάδι σε καμβά, 307 x 186 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Michel Urtado
  • (1) Στη Σουμερία (σημερινό Ιράκ), η πριγκίπισσα της Λαγκάς, που έζησε πριν από 4000 χρόνια, μας άφησε το πορτραίτο της.

 

  • (2) Στην Αίγυπτο, η πριγκίπισσα Καρομάμα, από τον 9ο αιώνα π.Χ., ήταν αρχιέρεια. Ως εκ τούτου, θεωρούνταν βασίλισσα και διέθετε δικό της παλάτι!

 

  • (3) Στο Βυζάντιο (τη σημερινή Κωνσταντινούπολη), η Αριάδνη ήταν αυτοκράτειρα του 5ου αιώνα. Όλοι άκουγαν τη γνώμη της!

 

  • (4) Στη Γαλλία, η βασίλισσα Μαρία των Μεδίκων κυβέρνησε αντί για τον γιο της, που ήταν ακόμη πολύ μικρός, τον 17ο αιώνα.

 

Όλες αυτές οι ισχυρές γυναίκες αποτέλεσαν έμπνευση για πολλά έργα τέχνης, μουσική και ταινίες!

Ορίστε ένα από τα αγαπημένα μας παραδείγματα: Η Κλεοπάτρα!

 

Here’s an excerpt from Cleopatra (1963), directed by Joseph L. Mankiewicz.

Εν συντομία

Πολλές πριγκίπισσες και βασίλισσες κυβέρνησαν. Μερικές ξεχάστηκαν, άλλες όμως αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τη μαζική κουλτούρα.

3
Έμφαση σε μια γυναίκα με εξουσία
Προτομή της Βασίλισσας Σομπεκνεφέρου,
μεταξύ 1789 και 1786 π.Χ., ψαμμίτης, 48 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Georges Poncet

Η Κλεοπάτρα δεν ήταν η μόνη γυναίκα βασίλισσα της Αιγύπτου! Η πρώτη γυναίκα Φαραώ ήταν η Νεφερουσομπέκ.

 

Το άγαλμά της έχει υποστεί τις φθορές του χρόνου, αλλά υπάρχουν στοιχεία που αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο επέλεξε να παρουσιαστεί η Φαραώ. Φοράει:

 

  • (1) Τιράντες από γυναικείο φόρεμα

 

  • (2) Ανδρικό περίζωμα

 

  • (3) Πόρπη ζώνης με το όνομα που επέλεξε η ίδια, «Νεφερουσομπέκ». Το όνομα αυτό προέρχεται από τον πανίσχυρο και τρομερό θεό-κροκόδειλο, τον Σομπέκ.

 

  • (4) Ένα νέμες, το χαρακτηριστικό βασιλικό κάλυμμα κεφαλής των Φαραώ.

 

Υιοθετώντας διακριτικά εξουσίας που μέχρι τότε προορίζονταν μόνο για άνδρες, η Νεφερουσομπέκ δήλωνε την ισοδυναμία της με αυτούς.

Εν συντομία

Η πρώτη γυναίκα Φαραώ, η Νεφερουσομπέκ, συνδύασε ανδρικά και γυναικεία ενδύματα και διακριτικά εξουσίας, για να νομιμοποιήσει τη βασιλεία της.

4
Το πρότυπο της ανδρογύνης
Και τι γίνεται με τις γυναίκες που διεκδικούσαν τη δύναμή τους;

Υπήρξαν και εκείνες που στο παρελθόν δεν είχαν ως στόχο να ευχαριστούν τους άλλους… Και για αυτές υπήρχε ένας υποτιμητικός όρος: «ανδρογύνη» ή, στα αγγλικά, «virago» (από το λατινικό vir, που σημαίνει «άνδρας»).

 

Μια ανδρογύνη είναι μια γυναίκα με χαρακτηριστικά που η κοινωνία παραδοσιακά θεωρούσε «ανδρικά», όπως η δύναμη και το θάρρος.

 

 

Πιάτο με κυρία που ρίχνει με τόξο σε νεαρό άνδρα,
γύρω στο 1450, πήλινο σκεύος, 40 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Jean-Gilles Berizzi
The Edinburgh Painter, Amphora with black figures, Heracles with the Amazons,
early 5th century, ceramic, 23 x 15 cm, Louvre Museum, Paris. Photo (C) RMN-Grand Palais (Louvre Museum)/Stéphane Maréchalle
The Sotades Painter, Fragment of ryhton representing an Amazonomachy,
between 460 and 450 BCE, ceramic, 5 x 11 cm, Louvre Museum, Paris. Photo: Photo (C) RMN-Grand Palais (Louvre Museum)/Hervé Lewandowski
Campana plaque (detail),
between 50 BCE and 50, made in Italy, clay, 32 cm, Louvre Museum, Paris. Photo: (C) 2009 Louvre Museum/Anne Chauvet

 

Στην ελληνική μυθολογία, για παράδειγμα, οι Αμαζόνες κρατούν όπλα και πολεμούν! Όμως, αυτές οι γυναίκες-πολεμίστριες συχνά αντιμετωπίζονταν με περιφρόνηση, εξαιτίας της μαχητικής τους φύσης.

 

Στα έργα των αρχαίων συγγραφέων, συμβόλιζαν το χάος. Ο θάνατός τους, λοιπόν, ερχόταν να αποκαταστήσει την τάξη και την αρμονία…

Δείτε εδώ ένα απόσπασμα από το Wonder Woman

 

Εν συντομία

Τα χαρακτηριστικά που θεωρούνται «ανδρικά» ή «γυναικεία» είναι κοινωνικές κατασκευές. Παρά τα έμφυλα στερεότυπα, οι γυναίκες έχουν αποδείξει μέσα στην Ιστορία ότι διαθέτουν δύναμη και θάρρος.

5
Περιποίηση και μακιγιάζ
Πορτραίτο μούμιας από το Φαγιούμ,
250 μ.Χ., ανακαλύφθηκε στη Θήβα, εγκαυστική σε ξύλο, 33 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. © 2007 Μουσείο του Λούβρου/Georges Poncet
Πορτραίτο μούμιας από το Φαγιούμ,
γύρω στο 150–200, ανακαλύφθηκε στη Θήβα, εγκαυστική σε ξύλο, 33 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. © 2007 Μουσείο του Λούβρου/Georges Poncet
Αγαλματίδιο γενειοφόρου μορφής,
γύρω στο 1700 π.Χ., χαλκός, 28 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Mathieu Rabeau

Όταν μιλάμε για την εμφάνιση, οι νόρμες (οι κανόνες της κοινωνίας) αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και τον πολιτισμό.

 

Στυλ που κάποτε θεωρούνταν «ανδρικά» ή «γυναικεία» μπορούν με τον καιρό να αντιστραφούν ή να εξελιχθούν από πολιτισμό σε πολιτισμό.

 

Ρίξτε μια ματιά σε αυτές τις εικόνες! Θα παρατηρήσετε ότι τόσο ο άνδρας όσο και η γυναίκα φορούν μακιγιάζ και έχουν περιποιημένα φρύδια. Το ανδρικό άγαλμα έχει μακριά μαλλιά.

Η περιποίηση και το μακιγιάζ, λοιπόν, δεν είναι αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση.

 

Στον αραβικό κόσμο του 16ου αιώνα, οι άνδρες χρησιμοποιούσαν φυτικές ρητίνες για αποτρίχωση. Αντίθετα, στη Δύση, η τριχοφυΐα θεωρούνταν σύμβολο δύναμης και ανδρισμού, γι’ αυτό και η αποτρίχωση προοριζόταν κυρίως για τις γυναίκες!

Εδώ, θα ανακαλύψετε κάποια αντικείμενα προσωπικής περιποίησης από τη Μεσόγειο, τα οποία μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν τόσο από γυναίκες όσο και από άνδρες.

Καθρέφτης με λαβή από τον Θησαυρό του Μποσκορεάλε με την απεικόνιση της Λήδας και του Κύκνου,
μεταξύ 25 π.Χ. και 50 μ.Χ., ασήμι, 29 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Hervé Lewandowski
Δοχείο για κολ με επίπεδο χείλος και ραβδί,
μεταξύ 2033 και 1540 π.Χ., ανακαλύφθηκε στο Σουδάν, ξύλο, 4,5 εκ. (ύψος του δοχείου), 9 εκ. (μήκος του ραβδιού), Παλάτι Καλών Τεχνών της Λιλ. Φωτογραφία (C) RMN-Γκραν Παλέ (PFA, Λιλ)/Stéphane Maréchalle
Κασετίνα μακιγιάζ σε σχήμα πάπιας,
μεταξύ 1550 και 1150 π.Χ., ανακαλύφθηκε στην Αίγυπτο, ελεφαντόδοντο, 13 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Mathieu Rabeau
Κουτάλι μακιγιάζ με κολυμβητή,
μεταξύ 1390 και 1352 π.Χ., ξύλο, 30 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Christian Décamps
Εν συντομία

Οι έμφυλοι κανόνες μπορεί να διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό και μεταβάλλονται με το πέρασμα του χρόνου. Η περιποίηση και το μακιγιάζ δεν ήταν ποτέ αποκλειστικό προνόμιο των γυναικών.

6
Κοσμήματα και ενδυμασία
Πρέπει να αποφεύγουμε να ερμηνεύουμε το παρελθόν με τα κριτήρια του παρόντος.

Τα έργα τέχνης αποτελούν απόδειξη ότι οι κοινωνίες μας αλλάζουν…

 

Δεν είναι ασυνήθιστο να δούμε έναν άνδρα να φοράει κοσμήματα ή μια γυναίκα με παντελόνι στον τοίχο ενός μουσείου.

 

Τα κλισέ, ωστόσο, δύσκολα καταρρίπτονται και μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικά λάθη.

 

Αν ένας αρχαιολόγος βρει κοσμήματα σε έναν τάφο, πρέπει να υποθέσει ότι πρόκειται για τάφο γυναίκας; Γιατί όπως είδαμε, δεν είναι τόσο απλό!

Κούπα με μουσικό και χορεύτρια από την Κιουτάχεια,
18ος αιώνας, κεραμικό, 14 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Claire Tabbagh
Πορτραίτο του Αμμώνιου,
γύρω στο 225–250, ανακαλύφθηκε στην Αντινόπολη, εγκαυστική σε ύφασμα, 60 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. © 1998 Μουσείο του Λούβρου/Georges Poncet
Εν συντομία

Για να καταγράψουμε την ιστορία, πρέπει να λάβουμε υπόψη την εξέλιξη των αντιλήψεων γύρω από το τι θεωρείται θηλυκό.

Συνοψίζοντας, έχετε ανακαλύψει:

  • Γυναίκες και εργασία
  • Γυναίκες και εξουσία
  • Έμφαση σε μια γυναίκα με εξουσία
  • Το πρότυπο της ανδρογύνης
  • Περιποίηση και μακιγιάζ
  • Κοσμήματα και ενδυμασία
Για εξάσκηση

Τι κάνει η μεσαιωνική Παναγία;

Πρέπει να επιλέξετε μια απάντηση

Η Φαραώ Νεφερουσομπέκ απεικονίζεται με ρούχα και διακριτικά που είναι…

Πρέπει να επιλέξετε μια απάντηση

Αυτό το αντικείμενο χρησιμοποιούνταν από άνδρες και γυναίκες για…

Πρέπει να επιλέξετε μια απάντηση

Ξεκλειδώσατε το επόμενο κεφάλαιο του σεμιναρίου σας Η σχέση των γυναικών με την τέχνη στη Μεσόγειο.

Κεφάλαιο 3

Γυναίκες: ορατές ή αόρατες;

συνέχεια

Για να προχωρήσετε

Μάθετε περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα με τη βοήθεια των πόρων μας.

για περισσότερες λεπτομέρειες