Η αντίληψη ότι οι γυναίκες πρέπει να μένουν στο σπίτι, ενώ οι δημόσιοι χώροι προορίζονται για τους άντρες, εμφανίζεται συχνά στα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Ο Μένανδρος έφτασε μάλιστα στο σημείο να γράψει πως «μια τίμια γυναίκα πρέπει να μένει στο σπίτι – ο δρόμος είναι για τις γυναίκες του τίποτα (τις πόρνες)».
Ευτυχώς, στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες μπορούσαν να κυκλοφορούν, παρόλο που ο Μένανδρος πιθανόν να μην το ενέκρινε. Ωστόσο, τα δικαιώματά τους ήταν περιορισμένα σε σύγκριση με αυτά των αντρών, ειδικά όσον αφορά τη συμμετοχή τους σε δημόσιες συγκεντρώσεις και πολιτικές συνελεύσεις.
Πράγματι, οι γυναίκες –σε διαφορετικές εποχές και πολιτισμούς– συχνά αντιμετώπιζαν περιορισμούς στην πρόσβασή τους σε δημόσιους χώρους.
Για παράδειγμα, στην αρχαία Ρώμη, οι γυναίκες μπορούσαν να παρακολουθούν αγώνες στη Ρωμαϊκή Αγορά, αλλά κατά κανόνα έπρεπε να κάθονται στα πίσω καθίσματα του αμφιθεάτρου, μαζί με τα παιδιά ή τους σκλάβους.
Η πρόσβαση των γυναικών σε δημόσιους χώρους έχει υποστεί περιορισμούς σε διάφορους πολιτισμούς και εποχές.
Τα «χαρέμια» ή αλλιώς «σεράγια» αποτελούν ακόμη ένα παράδειγμα διαχωρισμού του χώρου με βάση το φύλο. Το χαρέμι ήταν, πάνω απ’ όλα, ένας ιδιωτικός, κοινόχρηστος χώρος διαμονής για συζύγους, παλλακίδες και σκλαβωμένες γυναίκες.
Η φύση και ο βαθμός των περιορισμών που ίσχυαν στα χαρέμια διέφεραν σημαντικά, ανάλογα με τον εκάστοτε πολιτισμό και την ιστορική περίοδο. Χαρέμια συναντάμε σε πολλούς πολιτισμούς της Μεσογείου, ανεξάρτητα από το θρήσκευμα.
Στο πιο γνωστό απ’ όλα, εκείνο του Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι γυναίκες είχαν έναν προνομιούχο ρόλο. Μερικές από αυτές έφτασαν να κρατούν ακόμη και τα ηνία της εξουσίας!
Η τηλεοπτική σειρά «Κιοσέμ: Η Σουλτάνα» παρουσιάζει τη σουλτάνα Κιοσέμ, η οποία, φτάνοντας ως σκλάβα στο χαρέμι, κατάφερε τον 17ο αιώνα να κυβερνήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία, στη θέση των γιων της.
Τα παραδοσιακά χαρέμια άρχισαν να φθίνουν από τον 19ο αιώνα και στις περισσότερες χώρες καταργήθηκαν διά νόμου.
Harems were sometimes enclosed by moucharabies.
While controlling light and regulating airflow, amongst other functions, these finely crafted lattices also allowed women to see out without being seen.
Οι γυναίκες έχουν συχνά περιοριστεί στον χώρο του σπιτιού, όπως δείχνει και το ιστορικό παράδειγμα των χαρεμιών.
Τα δυτικά έργα τέχνης που απεικονίζουν γυναίκες σε χαρέμια βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στον Οριενταλισμό.
Ο Οριενταλισμός αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η Ανατολή στη δυτική τέχνη, συχνά με εξωτικό και εξιδανικευμένο τρόπο, κάτι που διαφέρει από την πραγματικότητα.
Τα έργα αυτά έχουν συχνά ερωτικό χαρακτήρα, με γυμνές γυναίκες σε αισθησιακές στάσεις ή στολισμένες με χρυσά κοσμήματα, μέσα σε χώρους πλούσια διακοσμημένους. Πολλές από αυτές τις απεικονίσεις δεν βασίζονται σε πραγματικά πρότυπα, αλλά είναι αποκυήματα της φαντασίας του καλλιτέχνη.
Το συγκεκριμένο στυλ τέχνης ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές τον 19ο αιώνα, μετά την επέκταση των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών και την επιβολή αποικιοκρατικής κυριαρχίας. Αν και οι πελάτες που γοητεύονταν από το «εξωτικό» το εκτιμούσαν ιδιαιτέρως, το στυλ αυτό δεν αποτύπωνε πιστά την πολυπλοκότητα και την ποικιλομορφία της ζωής των γυναικών στα χαρέμια της Μεσογείου.
Συχνά, οι καλλιτέχνες της Δύσης παρουσίαζαν το χαρέμι και τις γυναίκες με έναν εξωτικό και μυθοπλαστικό τρόπο.
Ακόμα κι έξω από το σπίτι, πάλι μπορείτε να κρυφτείτε… μέσα στα ρούχα σας! Οι ενδυματολογικοί κανόνες μπορούν να επηρεάζονται από τις κοινωνικές προσδοκίες κι έχουν αντίκτυπο ιδιαίτερα στις γυναίκες. Για παράδειγμα, πολλοί πολιτισμοί στην ιστορία έχουν προωθήσει την κάλυψη συγκεκριμένων σημείων του σώματος.
Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει και την κάλυψη του κεφαλιού. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι και νοήματα που συνδέονται με αυτή την πρακτική. Γενικά, το πέπλο θεωρείται σύμβολο σεμνότητας, συγκράτησης και ιδιωτικότητας.
Σε διάφορους πολιτισμούς, συνιστάται επίσης να καλύπτουν τα πόδια τους. Στη Γαλλία του 18ου αιώνα, για παράδειγμα, ήταν πολύ κατακριτέο να δείχνει κάποιος τους αστραγάλους του.
Πίνακες, όπως αυτοί του Μπουσέ που απεικονίζουν τους αστραγάλους μιας νεαρής γυναίκας, θεωρούνταν… ερωτικοί!
Φυσικά, οι ενδυματολογικοί κανόνες που επιβάλλονται στις γυναίκες αντικατοπτρίζουν συγκεκριμένες εποχές και κοινωνικά περιβάλλοντα. Μεταβάλλονται και διαφέρουν ανάλογα με τον πολιτισμό, την εποχή και το άτομο.
Σε πολλούς πολιτισμούς, οι ενδυματολογικοί κανόνες αντικατοπτρίζουν τις πολιτισμικές προσδοκίες που ισχύουν για τις γυναίκες.
Πράγματι, το πεπρωμένο των γυναικών στην εξουσία έχει μελετηθεί ελάχιστα όλα αυτά τα χρόνια — η προσοχή ήταν στραμμένη στους «μεγάλους άνδρες»!
Σήμερα, ωστόσο, αναζητούμε τα ίχνη τους στην ιστορία. Μερικές φορές είναι αμυδρά, αλλά αποκαλύπτουν:
Σήμερα, οι ιστορικοί προσπαθούν να αποκαλύψουν και να καταγράψουν την ιστορία των γυναικών.
"*" indicates required fields