Θηλυκές θεότητες
Θηλυκέςθεότητες Κεφάλαιο 1
Θηλυκές θεότητες
Θηλυκέςθεότητες Κεφάλαιο 1
1
Τι είναι μια θεότητα;
Η Συνέλευση των Θεών
αμφορέας, γύρω στο 510 π.Χ., πηλός, ύψος: 23,2 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © 2012 RMN-Γκραν Παλέ / Stéphane Maréchalle

Θα έχετε σίγουρα ακουστά τη Δήμητρα, την Ήρα ή ακόμα και την Αφροδίτη… Είναι μέλη της μεγάλης οικογένειας των Ελλήνων θεών και θεοτήτων, που, σύμφωνα με τους αρχαίους μύθους, κατέχουν δυνάμεις ανώτερες από αυτές των θνητών.

 

Οι πιστοί δεν είναι εντελώς ανιδιοτελείς όταν αφιερώνουν προσευχές και προσφορές σε αυτούς, καθώς επιζητούν την εύνοια των θεοτήτων. Κάθε θεός ή θεά προσφέρει την προστασία του σε μια πτυχή της ζωής.

 

Λοιπόν, ποιες υπερφυσικές δυνάμεις έχουν οι θεές;

Στον κόσμο της αρχαίας Μεσογείου, συχνά τις συσχέτιζαν με τους παρακάτω τομείς:Αγάπη: Αφροδίτη, στην ελληνική μυθολογία

  • Μητρότητα: Αθώρ, στην αιγυπτιακή μυθολογία, ξεχωρίζει από τα κέρατα αγελάδας

 

  • Οικία: Εστία, στη ρωμαϊκή μυθολογία

 

  • Φύση και κυνήγι: για παράδειγμα, η Άρτεμις, στην ελληνική μυθολογία (ή Ντιάνα, όπως είναι το ρωμαϊκό της όνομα)

 

  • Σοφία και στρατηγική του πολέμου: Αθηνά, στην ελληνική μυθολογία
Αφροδίτης Λούβρου-Νεάπολης (Fréjus),
μεταξύ 27 και 68 π.Χ., μάρμαρο, 164 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Hervé Lewandowski
Φυλαχτό που απεικονίζει τη θεά Άθωρ,
μεταξύ 665 και 525 π.Χ., ανακαλύφθηκε στο Κομ ελ-Χισν, πυριτικό πήλινο σκεύος, 10 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Georges Poncet
Πιθάρι που αναπαριστά τη θεά Εστία,
γύρω στο 75–125, μάρμαρο, 45 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία: © 1976 Μουσείο του Λούβρου/Maurice and Pierre Chuzeville
Άγαλμα της Αρτέμιδος, της θεάς του κυνηγιού,
κορμός σε μάρμαρο, μεταξύ 75 και 25 π.Χ., χάλκινα στοιχεία από τον 16ο αιώνα, 143 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Stéphane Maréchalle
Αθηνά Ματτέι, γνωστή και ως Ήρεμη Αθηνά,
γύρω στο 350–340 π.Χ., αντίγραφο από τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. ή του 2ου αι., μάρμαρο, 230 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Hervé Lewandowski
Ηρακλής (εικόνα από την ταινία),
1997, σκηνοθεσία Ρον Κλέμεντς και Τζον Μάσκερ, Walt Disney Pictures

Η επιρροή που έχουν αυτές οι αρχαίες μορφές υπερβαίνει τον χρόνο. Εμφανίζονται ακόμη και σε ένα πολύ δημοφιλές κινούμενο σχέδιο!

Εν συντομία

Στους μύθους της αρχαιότητας, οι θεότητες είναι οντότητες που κατέχουν δυνάμεις ανώτερες από αυτές των θνητών.

2
Έμφαση στη λατρεία της Εστίας και στις εστιάδες παρθένες
Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην αρχαία Ρώμη…

Μαζί, αυτές οι ιέρειες αφιέρωσαν τη ζωή τους στη λατρεία αυτής της θεάς, με σκοπό να προστατεύσουν την πόλη της Ρώμης. Και πώς το κατάφερναν αυτό;

Μαζί, αυτές οι ιέρειες αφιέρωσαν τη ζωή τους στη λατρεία αυτής της θεάς, με σκοπό να προστατεύσουν την πόλη της Ρώμης. Και πώς το κατάφερναν αυτό;

 

  • Διατηρώντας την ιερή φωτιά στον ναό αναμμένη, μέρα και νύχτα

 

  • Κάνοντας προσφορές και προσευχές στη θεά Εστία

 

  • Τηρώντας τον όρκο αγνότητας και απέχοντας από οποιαδήποτε ερωτική σχέση

 

  • Καθαρίζοντας το ιερό με νερό

 

Για την προσφορά τους προς το δημόσιο συμφέρον, απολάμβαναν ορισμένα προνόμια. Το πιο αξιοσημείωτο: ήταν αυτόνομες, δεν τελούσαν υπό την επιτροπεία κάποιου πατέρα ή συζύγου, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες γυναίκες της Ρώμης!

Ζαν Αντουάν Ουντόν, Εστιάδα Παρθένα,
 1787, μάρμαρο, Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Pierre Philibert
Εν συντομία

Στην αρχαία Ρώμη, οι Εστιάδες Παρθένες ήταν ιέρειες της Εστίας, της θεάς της οικογενειακής εστίας.

3
Αποπλάνηση ή συζυγική αγάπη

Μπορεί ο έρωτας να ήταν απαγορευμένος για τις εστιάδες παρθένες, όμως για πολλές θεότητες είναι ο βασικός σκοπός της ύπαρξής τους! Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι όλοι τον βλέπουν με τον ίδιο τρόπο…

 

Ανακαλύψτε αυτό το παράδειγμα μέσα από δύο μύθους: έναν για την Ιστάρ και έναν για την Ίσιδα!

 

  • (1) Ιστάρ, Θεά της Μεσοποταμίας

 

  • (2) Ίσις, θεότητα της αρχαίας Αιγύπτου
Πλάκα με τη θεά Ιστάρ πάνω σε ένα λιοντάρι, κρατώντας το όπλο της,
2η χιλιετία π.Χ., ανακαλύφθηκε στην Τέλλο, τερακότα, 12 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Franck Raux
Ειδώλιο της Ίσιδας,
μεταξύ 664 και 332 π.Χ., ανακαλύφθηκε στη Μέμφιδα, στεατίτης, 11 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Christian Décamps
Comparer
Αναθηματική πλάκα του Γκιλγκαμές που μάχεται τον ταύρο

Ιστάρ: η θεά της ερωτικής αγάπης, είχε πολυάριθμες ερωτικές κατακτήσεις. Όταν προσπάθησε να αποπλανήσει τον Γκιλγκαμές, εκείνος αντιστάθηκε στα θέλγητρά της. Αυτή η απόρριψη την εξόργισε. Έστειλε εναντίον του έναν μαινόμενο ταύρο και, στη συνέχεια, η εκδίκησή της έπληξε χιλιάδες αθώους.

Πάπυρος των Θρήνων της Ίσιδας και της Νεφθύος

Ίσις: η θεά της συζυγικής αγάπης. Ο σύζυγός της, ο Όσιρις, δολοφονήθηκε και διαμελίστηκε από τον ίδιο του τον αδερφό, που σκόρπισε τα μέλη του σε όλο τον κόσμο. Η Ίσις ξεκίνησε τότε ένα μεγάλο ταξίδι για να τα βρει και κατάφερε τελικά να συναρμολογήσει ξανά το σώμα του άντρα της. Στη συνέχεια, το τύλιξε σε σάβανο, σαν μούμια. Ήταν μια πολύ αφοσιωμένη σύζυγος! Η Ίσις απεικονίζεται εδώ καθώς φυλάει τον Όσιρι, τυλιγμένο στο σάβανο.

Εν συντομία

Οι θεότητες που συνδέονται με την αγάπη μπορεί να εκπροσωπούν είτε την ερωτική αγάπη, όπως η Ιστάρ, είτε τη συζυγική αγάπη, όπως η Ίσις.

4
Ίσις, μια δημοφιλής θεότητα
Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στη μορφή της Ίσιδας.

Λατρευόταν στην αρχαία Αίγυπτο και ήταν — μεταξύ άλλων! — θεά της γονιμότητας.

 

Οι έγκυες γυναίκες φορούσαν φυλαχτά προς τιμήν της, για να προστατεύονται από τον κίνδυνο αποβολής ή θανάτου κατά τον τοκετό. Η εγκυμοσύνη, μέχρι πρόσφατα, ήταν μια εξαιρετικά επικίνδυνη περίοδος στη ζωή μιας γυναίκας — καλύτερα, λοιπόν, να έχεις τους θεούς με το μέρος σου!

Φυλαχτό κόμπος της Ίσιδας,
μεταξύ 332 και 365 π.Χ., ανακαλύφθηκε στα νησιά Ελεφαντίνης, γυαλί, 2 εκ. περ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία: © 2007 Μουσείο του Λούβρου/Georges Poncet
Βωμός του Αστραγάλου αφιερωμένος στην Ίσιδα,
μεταξύ 1ου και 3ου αι. μ.Χ., μάρμαρο, 55 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Maurice and Pierre Chuzeville

Αυτή η θεότητα είναι τόσο σημαντική, που η λατρεία της διαδόθηκε σε ολόκληρη τη λεκάνη της Μεσογείου!

Σε αυτόν τον ρωμαϊκό βωμό μπορούμε να την αναγνωρίσουμε από το μουσικό όργανο που κρατά στο χέρι της. Είναι το σείστρο, ένα όργανο που χρησιμοποιούσαν στην Αίγυπτο κατά τις τελετές προς τιμήν της.

Εν συντομία

Στην αρχαιότητα, η Ίσις, η Αιγύπτια θεά της γονιμότητας, έχαιρε θαυμασμού, ακόμη και μέχρι τη Ρώμη.

5
Αναπαραστάσεις μητέρας και παιδιού

 

 

Η Ίσις (ναι, πάλι αυτή!) έχει ακόμη έναν ρόλο κι αυτή τη φορά δεν είναι η μόνη: τον ρόλο της μητρικής φιγούρας.

 

Ιστορικά, οι γυναίκες έχουν συχνά ταυτιστεί με την εικόνα της μητέρας. Αυτό το είδος απεικόνισης, της μητέρας με το παιδί, έχει ξεπεράσει εποχές, γεωγραφικά σύνορα και θρησκείες.

 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα!

Ειδώλιο από την Κύπρο,
μεταξύ 1400 και 1230 π.Χ., τερακότα, 20 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Franck Raux
Ειδώλιο της Ίσιδας που θηλάζει,
μεταξύ 664 και 332 π.Χ., χαλκός, 30 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Georges Poncet
Βιβαρίνι Μπαρτολομέο, Η Παναγία που θηλάζει το Βρέφος,
15ος αιώνας, λάδι σε ξύλο, Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Tony Querrec
Λουίζ-Ελιζαμπέτ Βιζέ Λε Μπρυν, Η Μαντάμ Βιζέ Λε Μπρυν και η κόρη της Ζαν-Λυσί, γνωστή ως Ζυλί,
1789, λάδι σε ξύλο, 130 x 94 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/Tony Querrec:
Εν συντομία

Οι αναπαραστάσεις μιας μητρικής φιγούρας που φροντίζει το παιδί της έχουν ξεπεράσει γεωγραφικά σύνορα και εποχές.

6
Η εξαίρεση στον κανόνα…
Η Μανιασμένη Μήδεια του Ευγένιου Ντελακρουά,
1862, λάδι σε καμβά, 120 x 84 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © RMN-Γκραν Παλέ (Μουσείο του Λούβρου)/René-Gabriel Ojeda

Σε αντίθεση με όλες αυτές τις ενάρετες μυθολογικές μορφές, η Μήδεια ενσαρκώνει πολύ πιο σκοτεινές πτυχές. Προκειμένου να εκδικηθεί τον άπιστο σύζυγό της, αυτή η γυναίκα έγινε πανούργα, φτάνοντας στο σημείο να σκοτώσει τα ίδια της τα παιδιά.

 

Ο Έλληνας τραγικός ποιητής Ευριπίδης αφηγείται αυτόν τον μύθο στην τραγωδία του με τίτλο «Μήδεια». Η ιστορία αυτή έχει πράγματι ξεπεράσει τα εγχώρια σύνορα. Έχει διασωθεί, για παράδειγμα, ακόμα και σε αιγυπτιακούς παπύρους!

 

Η μορφή της Μήδειας έχει επανεξεταστεί πολλές φορές στη λογοτεχνία και στις τέχνες, αναδεικνύοντας τις πολλαπλές όψεις της προσωπικότητάς της: άλλοτε σκληρή φόνισσα, άλλοτε πληγωμένη σύζυγος και άλλες φορές λόγια γυναίκα και μάγισσα.

 

Αφού λοιπόν είδαμε τόσες απεικονίσεις των γυναικών ως μητέρες και συζύγους, ήρθε η ώρα να ανακαλύψουμε και άλλες εκδοχές, καθώς επίσης και τα στερεότυπα που τις συνοδεύουν!

 

Πάπυρος Ντιντό,
γύρω στο 170–160 π.Χ., ανακαλύφθηκε στο Σεράπειο της Μέμφιδας, Αίγυπτος, πάπυρος, 107 x 17 εκ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. Φωτογραφία © Μουσείο του Λούβρου, Dist. RMN-Γκραν Παλέ/Georges Poncet
Εν συντομία

Η μυθολογική μορφή της Μήδειας είναι αυτή μιας πανούργας γυναίκας που έφτασε στο σημείο να σκοτώσει τα ίδια της τα παιδιά.

Συνοψίζοντας, έχετε ανακαλύψει:

  • Τι είναι μια θεότητα;
  • Έμφαση στη λατρεία της Εστίας και στις εστιάδες παρθένες
  • Αποπλάνηση ή συζυγική αγάπη
  • Ίσις, μια δημοφιλής θεότητα
  • Αναπαραστάσεις μητέρας και παιδιού
  • Η εξαίρεση στον κανόνα…
Για εξάσκηση

Στην ελληνική μυθολογία, η Εστία είναι η προστάτιδα…

Πρέπει να επιλέξετε μια απάντηση

Τα φυλαχτά προς τιμήν της Ίσιδας προστατεύουν κυρίως από…

Πρέπει να επιλέξετε μια απάντηση

Αυτό το αγαλματίδιο μιας μητέρας και ενός παιδιού προέρχεται από…

Πρέπει να επιλέξετε μια απάντηση

Ξεκλειδώσατε το επόμενο κεφάλαιο του σεμιναρίου σας Η σχέση των γυναικών με την τέχνη στη Μεσόγειο.

Κεφάλαιο 2

Κλισέ της θηλυκότητας

συνέχεια

Για να προχωρήσετε

Μάθετε περισσότερες λεπτομέρειες για το θέμα με τη βοήθεια των πόρων μας.

για περισσότερες λεπτομέρειες