Leonardo da Vinci, Mona Lisa,
1503–1519, żejt fuq l-injam, 80 x 53 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Photo © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Michel Urtado
The Carters (Beyoncé u Jay-Z), Apeshit (immaġini meħuda mill-video mużikali),
2018
Min huma n-nisa li jidhru fix-xogħlijiet, jew il-“mudelli”, hekk kif insejħulhom?
L-ewwel nett, dawn setgħu kienu il-klijent tax-xogħol, u għalhekk kienu jappartjenu għall-aktar setturi sinjuri tas-soċjetà. Dan huwa l-każ, pereżempju, tal-famuża Mona Lisa.
L-identità tal-mudell ġiet diskussa fit-tul, iżda probabbilment hi Lisa del Giocondo, il-mara ta’ kummerċjant tad-drapp sinjur minn Firenze.
Tant hija popolari llum il-ġurnata li tidher bħala ċelebrità mistiedna f’vidjow mużikali ta’ Jay-Z u Beyoncé.
Meta ma kinux ikunu qed jaħdmu xi xogħol ikkummissjonat, l-artisti spiss kienu jiddubbaw bil-mudelli li kienu jsibu… l-eqreb u l-aktar għeżież tagħhom!
Il-Mudelli professjonali għall-bidu kienu jintużaw fi studios privati, u mbagħad f’akkademji tal-pittura, fejn kienu jsiru sessjonijiet ta’ tpinġija tal-ħajja reali.
Biex pitter din l-istampa, Corot sejjaħ lil Emma Dobigny, mudella professjonali magħrufa li kienet diġà ppużat għal pitturi oħra bħal Edgar Degas u Édouard Manet!
Hu x’inhu, “mudella” ma jfissirx neċessarjament “passiva” – xi wħud saru konsulenti ġenwini, fi żmien meta l-artist normalment kien ikun waħdu quddiem it-tila tagħhom. Xi kultant, il-perspettiva ta’ xi ħadd estern tagħmel tajjeb!
Il-mudelli li kienu jippużaw għal xogħlijiet setgħu kienu l-klijenti nfushom, nies qrib l-artist, jew mudelli professjonali.
Biex tikteb l-istorja, għandha tiġi kkunsidrata l-evoluzzjoni tan-normi dwar il-femminilità.
Din l-idea li n-nisa għandhom jibqgħu d-dar filwaqt li post l-irġiel huwa fl-ispazji pubbliċi tidher spiss fil-kitbiet ta’ awturi Griegi tal-qedem. Menander saħansitra kiteb li “mara onesta għandha tibqa’ d-dar; it-triq hija għal nisa li ma jiswew xejn (prostituti)”.
B’xorti tajba, fil-Greċja tal-qedem, in-nisa kienu liberi li jiċċaqalqu, għalkemm Menander deher li kien jixtieq mod ieħor. Iżda kellhom drittijiet limitati meta mqabbla mal-irġiel rigward il-parteċipazzjoni tagħhom f’laqgħat pubbliċi u assemblej politiċi.
Fil-fatt, in-nisa f’kulturi u perjodi ta’ żmien differenti spiss iffaċċjaw limitazzjonijiet fl-aċċess għall-ispazji pubbliċi.
Pereżempju, f’Ruma tal-qedem, in-nisa setgħu jattendu l-logħob fil-Forum, iżda ġeneralment kellhom joqogħdu bilqiegħdha fuq wara tal-anfiteatru, mat-tfal jew man-nies skjavizzati.
L-aċċess tan-nisa għall-ispazju pubbliku kien limitat f’kulturi differenti u matul perjodi ta’ żmien differenti.
“Ħarems” jew “serails” huma eżempju ieħor tas-segregazzjoni tal-ispazju bbażata fuq is-sess. Il-ħarem kien, fuq kollox, spazju privat tal-għajxien komunali għan-nisa miżżewġin, konkubini, u nisa skjavizzati.
In-natura u l-livell ta’ restrizzjonijiet fil-ħarems kienu jvarjaw ħafna skont il-kultura speċifika u l-kuntest storiku. Kienu jinstabu f’ħafna kulturi differenti bi twemmin reliġjuż li jvarja madwar il-Mediterran.
F’dak l-aktar famuż minnhom kollha, dik ta’ Is- Sultan tal-Imperu Ottoman, in- nisa kellhom rwol privileġġjat. Xi wħud minnhom kienu saħansitra jmexxu gvernijiet!
Il-programmi televiżivi “Is-Seklu Splendenti” juri lis-sultana Kösem, li, wara li kienet mara skjavizzata fil-ħarem, ħakmet fuq l-Imperu Ottoman f’isem uliedha fis-seklu 17.
Il-ħarems tradizzjonali ilhom jonqsu mis-seklu 19 u fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi saru illegali.
Il-ħarems kienu xi kultant imdawra bil-muxrabiji.
Filwaqt li jikkontrollaw id-dawl u jirregolaw il-fluss tal-arja, fost funzjonijiet oħra, dawn il-kannizzati mimlijin lavur kienu jippermettu wkoll lin-nisa li jaraw barra mingħajr ma jidhru.
In-nisa ta’ spiss kienu ristretti għal spazju domestiku, kif muri mill-eżempju storiku tal-ħarems.
L-Orjentaliżmu jirreferi għal rappreżentazzjonijiet tal-Lvant fl-arti tal-Punent li ħafna drabi kienu jingħataw laqta eżotika u fittizja.
Dawn ix-xogħlijiet artistiċi ta’ spiss juru natura erotika, li turi n-nisa għarwenin f’pożi senswali jew imżejna b’ġojjelli tad-deheb, fi kmamar imżejna b’mod opulenti. Ħafna minn dawn ir-rappreżentazzjonijiet kienu purament frott l-immaġinazzjoni tal-artist.
Dan l-istil ta’ arti kien partikolarment popolari fis-seklu 19, wara l-espansjoni ta’ l-imperu Ewropew u tal-ħakma kolonjali. Filwaqt li kien apprezzat ferm minn persuni li jaffaxinahom l-eżotiku, ma kienx juri b’mod preċiż ir-realtajiet diversi tal-esperjenzi tan-nisa fil-ħarems madwar il-Mediterran.
L-artisti tal-Punent ta’ spiss kienu joħolqu rappreżentazzjoni Orjentalisti tal-ħarem, u kienu jagħtu laqta eżotika u fittizja lill-ispazju u lin-nisa rappreżentati.
Anke meta toħroġ mid-dar, xorta waħda huwa possibbli li tinħeba… wara l-ħwejjeġ tiegħek! In-normi tal-ilbies jistgħu jiġu influwenzati mill-istennijiet tas-soċjetà, b’mod partikolari dawk li jaffettwaw lin-nisa. Pereżempju, ħafna kulturi tul l-istorja kienu favur li ċerti partijiet tal-ġisem jitgħattew.
Dan jista ’ jinvolvi l-għata tar-ras. Hemm diversi raġunijiet u tifsiriet assoċjati ma’ din il-prattika. Ġeneralment, il-velu jitqies bħala simbolu ta’ pudur, riżervatezza, u privatezza.
F’diversi kulturi, huwa wkoll rakkomandat li jitgħattew ir-riġlejn. Fi Franza tas-seklu 18, per eżempju, kulħadd kien iqarras wiċċu jekk inti turi l-għekiesi.
Pitturi bħal dawk ta’ Boucher li juru l-għekiesi ta’ żagħżugħa kienu kkunsidrati… erotiċi!
Naturalment, in-normi tal-ilbies lejn in-nisa jirriflettu eri u kuntesti speċifiċi. Dawn jevolvu u jvarjaw skont il-kulturi, il-perjodi ta’ żmien, u l-individwi.
F’ħafna kulturi, in-normi tal-ilbies jirriflettu l-aspettattivi kulturali li jitpoġġew fuq in-nisa.
Fil-fatt, ftit li xejn ġew studjati matul id-deċennji – l-attenzjoni kollha kienet fuq “irġiel kbar”!
Illum, madankollu, qed infittxu traċċi tagħhom fl-istorja. Kultant bilkemm ikunu jidhru, iżda jiżvelaw:
Illum, l-istoriċi qed jaħdmu biex jiskopru u jiktbu l-istorja tan-nisa.
Il-figura mitoloġika ta’ Medea hi dik ta’ mara Makjavelljana li saħansitra waslet biex toqtol lil uliedha stess.
Fl-arti, in-nisa spiss jintwerew waqt li qed jieħdu sehem f’attivitajiet fid-dar.
Iżda din hija xbieha klixè li tinsinwa li n-nisa ma kinux jaħdmu.
Minkejja n-nuqqas ta’ rappreżentazzjonijiet, in-nisa dejjem ħadmu, kemm ġewwa kif ukoll barra d-dar.
Dawn in-nisa kollha b’ħafna poter ispiraw bosta xogħlijiet tal-arti, inkluż mużika u films!
Dan huwa wieħed mill-eżempji favoriti tagħna: Cleopatra!
Here’s an excerpt from Cleopatra (1963), directed by Joseph L. Mankiewicz.
Ħafna prinċipessi u rġejjen kellhom ir-riedni tal-gvern f’idejhom – filwaqt li xi wħud intesew, oħrajn nebbħu l-kultura popolari.
"*" indicates required fields