3
Rappreżentazzjonijiet ta’ mużiċisti u żeffiena: realtà li eżistiet fil-verità
Issa ejja nagħtu ħarsa lejn il-mużika.

In-nisa ilhom jipprattikaw l-arti tagħhom f’dan il-qasam għal żmien twil! Ejja nħarsu lejn ftit strumenti li jmorru lura għaż-żminijiet tal-qedem:

Statwa ta’ Henoutideh, kantant għal Amon, qed iżomm sistru/ Sistru mżejjen bir-ras tal-alla mara Hathor,
Statwa: bejn l-1424 u l-1400, ġebla tar-ramel, il-Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Christian Décamps / Sistru: bejn 664 u 332 Q.K, bronż, 28 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Christian Décamps

Sistru:

Dan l-istrument mill-Eġittu tal-qedem jinżamm fl-idejn u jiġi mċekċek. Il-ħoss li jagħmlu ċ-ċrieki fuq it-traversi spiss kien jakkumpanja purċissjonijiet fl-unur tal-allat nisa Isis u Hathor. Hija din tal-aħħar, li tingħaraf mill-widnejn ta’ baqra tagħha, li tinsab fuq il-manku ta’ dan is-sistru.

Figurin minn Susa / Arpa trijangolari
Figurin: bejn 305 Q.K u 224, tafal, 9 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Thierry Ollivier / Arpa: bejn 808 u 766 Q.K, injam u ġilda, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt (C) Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Hervé Lewandowski

Arpa:

Dan it-tip ta’ arpa trijangolari kien jintuża kważi esklussivament min-nisa.

Pittura tal-ħajt minn Pompej (dettall) / Lyre
bejn 62 u 79 E.K, taħlita ta’ ġir, siment u ramel, 52 x 40 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre) / Hervé Lewandowski

Lira:

Il-lira huwa membru tal-familja tal-arpa, li huwa wkoll strument bil-kordi li jinġibdu imma jvarja fil-forma minn oħtu l-kbira.

Figurin minn Eretria / Tamborin Eġizzjan
Figurin: bejn 300 u 250 Q.K, tafal, 27 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Hervé Lewandowski / Tamborin: bejn 798 u 760 Q.K, injam u ġilda, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Hervé Lewandowski

Tamburin:

Il-figura taż-żeffien tat-tamborin spiss kienet tintwera fil-Greċja tal-Qedem, u l-fdalijiet ta’ dawn l-istrumenti nstabu wkoll fl-Eġittu!

Kunċert fi ġnien / spike vielle Marokkin
Kunċert: seklu 18, gouache, 30 x 20 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Claire Tabbagh/Kollezzjonijiet Diġitali / Vielle: madwar 1832, injam, ħadid, ġilda, injam tal-ġewż tal-indi, 91 cm, Eugène-Delacroix Mużew Nazzjonali, Pariġi. © 2016 Mużew tal-Louvre/Georges Poncet

Vielle:

L-istrument miżmum mill-figura ċentrali jixbah tip ta’ vielle, strument bil-kordi li jindaqq b’ark… xi ftit jew wisq bħall-vjolin!

Fi ftit kliem

Ix-xbihat ta’ mużiċisti femminili u strumenti mużikali jagħtu xhieda tal-eżistenza tagħhom, b’mod partikolari fl-antikità.

5
Nisa mħassra mill-istorja?
In-nisa huma inviżibbli wkoll fil-kotba tal-istorja tagħna

Fil-fatt, ftit li xejn ġew studjati matul id-deċennji – l-attenzjoni kollha kienet fuq “irġiel kbar”!

 

Illum, madankollu, qed infittxu traċċi tagħhom fl-istorja. Kultant bilkemm ikunu jidhru, iżda jiżvelaw:

Sarkofagu ta’ Eshmunazor II, Re ta’ Sidon,
madwar 480 Q.K, skopert f’Sidon, bażalt, 256 cm, mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt (C) Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Raphaël Chipault

Id-destin minsi tan-nisa fil-poter:

 

L-iskrizzjoni fuq dan is-sarkofagu ta’ re turi isem ommu, Amoashtart – dan jindika li din ir-reġina kienet tirrenja minflok binha ż-żgħir.

Lapida Rumana ta’ Claudia Hedone,
bejn l-1 u l-5 seklu E.K, irħam, 46 cm, il-Mużew tal-Louvre, Pariġi. © 2009 Mużew tal-Louvre/Daniel Lebée/Carine Deambrosis

Il-ħajja ta’ kuljum tan-nisa:

 

Fuq din il-lapida minn Ruma tal-qedem, omm, Claudia Hedone, tesprimi n-niket tagħha għat-telfa ta’ wliedha.

 

Dawn ix-xogħlijiet jagħtuna ħarsa aktar komprensiva tal-passat tagħna.

Fi ftit kliem

Illum, l-istoriċi qed jaħdmu biex jiskopru u jiktbu l-istorja tan-nisa.

6
Ġojjellerija u ħwejjeġ
Irridu nevitaw li nħarsu lejn il-passat minn perspettiva tal-preżent
Ix-xogħlijiet tal-arti huma prova li s-soċjetajiet tagħna jinbidlu…

 

Għalhekk mhijiex ħaġa stramba li naraw raġel imżejjen b’ġojjelli jew mara liebsa qalziet imdendlin ma’ ħajt ta’ mużew.

 

Il-klixès, madankollu, jippersistu fit-tul u jistgħu jwasslu għal żbalji kbar.

 

Jekk arkeoloġisti jsibu ġojjelli f’qabar, per eżempju, għandhom jassumu li huwa qabar ta’ mara? Kif għadna kif rajna, mhuwiex daqshekk sempliċi!
Tazza b’mużiċist u żeffiena minn Kütahya,
seklu 18, ċeramika, 14 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Claire Tabbagh
Ritratt ta’ Ammonios,
madwar 225–250, skopert f’Antinoë, inċiżjoni termali fuq id-drapp, 60 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. © 1998 Mużew tal-Louvre/Georges Poncet
Fi ftit kliem

Biex tikteb l-istorja, għandha tiġi kkunsidrata l-evoluzzjoni tan-normi dwar il-femminilità.

1
Maqfulin fl-ispazju domestiku?

Din l-idea li n-nisa għandhom jibqgħu d-dar filwaqt li post l-irġiel huwa fl-ispazji pubbliċi tidher spiss fil-kitbiet ta’ awturi Griegi tal-qedem. Menander saħansitra kiteb li “mara onesta għandha tibqa’ d-dar; it-triq hija għal nisa li ma jiswew xejn (prostituti)”.

 

B’xorti tajba, fil-Greċja tal-qedem, in-nisa kienu liberi li jiċċaqalqu, għalkemm Menander deher li kien jixtieq mod ieħor. Iżda kellhom drittijiet limitati meta mqabbla mal-irġiel rigward il-parteċipazzjoni tagħhom f’laqgħat pubbliċi u assemblej politiċi.

 

Fil-fatt, in-nisa f’kulturi u perjodi ta’ żmien differenti spiss iffaċċjaw limitazzjonijiet fl-aċċess għall-ispazji pubbliċi.

 

Pereżempju, f’Ruma tal-qedem, in-nisa setgħu jattendu l-logħob fil-Forum, iżda ġeneralment kellhom joqogħdu bilqiegħdha fuq wara tal-anfiteatru, mat-tfal jew man-nies skjavizzati.

Vażun (pyxis) b’xena f’post ġewwa,
madwar 430 Q.K, ċeramika, 12 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi,  © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre) / Stéphane Maréchalle
Fi ftit kliem

L-aċċess tan-nisa għall-ispazju pubbliku kien limitat f’kulturi differenti u matul perjodi ta’ żmien differenti.

2
L-eżistenza tal-ħarems

“Ħarems” jew “serails” huma eżempju ieħor tas-segregazzjoni tal-ispazju bbażata fuq is-sess. Il-ħarem kien, fuq kollox, spazju privat tal-għajxien komunali għan-nisa miżżewġin, konkubini, u nisa skjavizzati.

 

In-natura u l-livell ta’ restrizzjonijiet fil-ħarems kienu jvarjaw ħafna skont il-kultura speċifika u l-kuntest storiku. Kienu jinstabu f’ħafna kulturi differenti bi twemmin reliġjuż li jvarja madwar il-Mediterran.

 

F’dak l-aktar famuż minnhom kollha, dik ta’ Is- Sultan tal-Imperu Ottoman, in- nisa kellhom rwol privileġġjat. Xi wħud minnhom kienu saħansitra jmexxu gvernijiet!

L-Aħħar Reġina (immaġni mill-film),
2023, b’direzzjoni ta’ Damien Ounouri

Is-Seklu Splendenti, Kosem (silta), 2016-2017, maħluq minn Meral Okay

 

Il-programmi televiżivi “Is-Seklu Splendenti” juri lis-sultana Kösem, li, wara li kienet mara skjavizzata fil-ħarem, ħakmet fuq l-Imperu Ottoman f’isem uliedha fis-seklu 17.

 

Il-ħarems tradizzjonali ilhom jonqsu mis-seklu 19 u fil-biċċa l-kbira tal-pajjiżi saru illegali.

Il-ħarems kienu xi kultant imdawra bil-muxrabiji.

 

Filwaqt li jikkontrollaw id-dawl u jirregolaw il-fluss tal-arja, fost funzjonijiet oħra, dawn il-kannizzati mimlijin lavur kienu jippermettu wkoll lin-nisa li jaraw barra mingħajr ma jidhru.

Muxrabija, seklu 18,
177 x 246 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi
L-intern ta’ muxrabija,
Alhambra fi Granada, Spanja, Patrick Charpiat, CC BY 3.0
Fi ftit kliem

In-nisa ta’ spiss kienu ristretti għal spazju domestiku, kif muri mill-eżempju storiku tal-ħarems.

3
Il-Ħarems u l-Arti Orjentalista

L-Orjentaliżmu jirreferi għal rappreżentazzjonijiet tal-Lvant fl-arti tal-Punent li ħafna drabi kienu jingħataw laqta eżotika u fittizja.

 

Dawn ix-xogħlijiet artistiċi ta’ spiss juru natura erotika, li turi n-nisa għarwenin f’pożi senswali jew imżejna b’ġojjelli tad-deheb, fi kmamar imżejna b’mod opulenti. Ħafna minn dawn ir-rappreżentazzjonijiet kienu purament frott l-immaġinazzjoni tal-artist.

 

Dan l-istil ta’ arti kien partikolarment popolari fis-seklu 19, wara l-espansjoni ta’ l-imperu Ewropew u tal-ħakma kolonjali. Filwaqt li kien apprezzat ferm minn persuni li jaffaxinahom l-eżotiku, ma kienx juri b’mod preċiż ir-realtajiet diversi tal-esperjenzi tan-nisa fil-ħarems madwar il-Mediterran.

Eugène Delacroix, In-Nisa ta’ Algiers fl-AppartamentTagħhom,
1834, żejt fuq it-tila, 180 x 229 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Franck Raux
Théodore Chassériau, Abbozz: Fuq ġewwa ta’ Ħarem,
1856, żejt fuq it-tila, 55 x 80 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre) / Gérard Blot
Théodore Chassériau, Nisa Lhudin fil-Gallarija, Algiers,
1849, żejt fuq it-tila, 35 x 25 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Daniel Arnaudet
Fi ftit kliem

L-artisti tal-Punent ta’ spiss kienu joħolqu rappreżentazzjoni Orjentalisti tal-ħarem, u kienu jagħtu laqta eżotika u fittizja lill-ispazju u lin-nisa rappreżentati.

4
Normi tal-ilbies

Anke meta toħroġ mid-dar, xorta waħda huwa possibbli li tinħeba… wara l-ħwejjeġ tiegħek! In-normi tal-ilbies jistgħu jiġu influwenzati mill-istennijiet tas-soċjetà, b’mod partikolari dawk li jaffettwaw lin-nisa. Pereżempju, ħafna kulturi tul l-istorja kienu favur li ċerti partijiet tal-ġisem jitgħattew.

 

Dan jista ’ jinvolvi l-għata tar-ras. Hemm diversi raġunijiet u tifsiriet assoċjati ma’ din il-prattika. Ġeneralment, il-velu jitqies bħala simbolu ta’ pudur, riżervatezza, u privatezza.

 

 

 

Fil-Greċja: Statwetta ta’ Tanagra,
bejn 325 u 300 Q.K, tafal, 23 cm Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Tony Querrec
Fl-Italja matul ir-Rinaxximent: Bronzino, Ritratt ta’ mara,
is-seklu 16, żejt fuq l-injam, 105 x 84 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt (C) RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Franck Raux
Fl-Eġittu Musulman: Mara eżiljata,
seklu 17-19, żebgħa fuq tpinġija, 10 x 13 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Claire Tabbagh/Kollezzjonijiet Diġitali
François Boucher, Pastorali,
1753, żejt fuq it-tila, 88 x 115 cm, Assemblea Nazzjonali, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais/Aġenzija Bulloz

F’diversi kulturi, huwa wkoll rakkomandat li jitgħattew ir-riġlejn. Fi Franza tas-seklu 18, per eżempju, kulħadd kien iqarras wiċċu jekk inti turi l-għekiesi.

 

Pitturi bħal dawk ta’ Boucher li juru l-għekiesi ta’ żagħżugħa kienu kkunsidrati… erotiċi!

 

Naturalment, in-normi tal-ilbies lejn in-nisa jirriflettu eri u kuntesti speċifiċi. Dawn jevolvu u jvarjaw skont il-kulturi, il-perjodi ta’ żmien, u l-individwi.

Fi ftit kliem

F’ħafna kulturi, in-normi tal-ilbies jirriflettu l-aspettattivi kulturali li jitpoġġew fuq in-nisa.

6
L-eċċezzjonijiet…
Eugène Delacroix, Medea Furjuża
1862, żejt fuq kanvas, 120 x 84 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre) / René-Gabriel Ojeda
B’kuntrast ma’ dawn il-figuri mitoloġiċi virtwużi kollha, Medea tinkorpora aspetti aktar għeżież. Din il-mara saret Makjavellika biex tikseb vendetta fuq ir-raġel tagħha li mhuwiex fidil lejha, u saħansitra waslet biex toqtol it-tfal tagħha stess.

 

Id-drammaturgu Grieg Euripides jirrakkonta din il-leġġenda fit-traġedja tiegħu bl-isem “Medea.” Din l-istorja tabilħaqq xterdet b’mod wiesa’, peress li tista’ tinstab, pereżempju, f’papiri Eġizzjani!

 

Il-figura ta’ Medea ġiet riveduta ħafna drabi fil-letteratura u l-arti u nxteħet dawl fuq l-aspetti multipli tal-karattru: xi kultant qattiela bla ħniena, drabi oħra mara midruba, u xi drabi wkoll mara ta’ esperjenza u saħħara.

 

Filwaqt li n-nisa ġew rappreżentati b’mod estensiv bħala ommijiet u nisa f’koppja miżżewġa, issa wasal iż-żmien li niskopru rappreżentazzjonijiet oħra u l-klixès tagħhom!
Papiru ta’ Didot,
madwar 170 u 160 Q.K, skoperti f’Memphis Serapeum, l-Eġittu, papiru, 107 x 17 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Georges Poncet
Fi ftit kliem

Il-figura mitoloġika ta’ Medea hi dik ta’ mara Makjavelljana li saħansitra waslet biex toqtol lil uliedha stess.

1
In-nisa u x-xogħol
Figurin ta’ kok,
seklu 6 Q.K, skopert f’Tanagra, terrakotta, 9 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Photo © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Hervé Lewandowski

 

Nisa b’idejhom fuq żaqqhom id-dar? L-idea ma tidhirx assurda. F’ħafna soċjetajiet in-nisa tpoġġew taħt il-protezzjoni tal-irġiel tagħhom. Għalhekk, kien ir-raġel li jaħdem barra d-dar biex jitma’ l-familja.

 

Fl-arti, in-nisa spiss jintwerew waqt li qed jieħdu sehem f’attivitajiet fid-dar.

 

Iżda din hija xbieha klixè li tinsinwa li n-nisa ma kinux jaħdmu.

 

 

Persuna ġġorr ħawt kbir,
bejn 2000 u 1800 Q.K, żebgħa u stukko fuq l-injam, 108 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Hervé Lewandowski
L-aħwa Limbourg, Is-Sigħat ta’ Rikkezza Kbira tad-Duka ta’ Berry, ix-xahar ta’ Ġunju,
illuminazzjoni fuq il-parċmina, 22 x 14 cm, il-Mużew ta’ Condé, Chantilly. Ritratt © RMN-Grand Palais (Il-proprjetà Chantilly) / René-Gabriel Ojeda
Louise Moillon, Il-Bejjiegħ tal-Frott u l-Ħaxix,
1630, żejt fuq kanvas, 120 x 163 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Mathieu Rabeau
Jean Siméon Chardin, Dak Li Jipprovdi,
1739, żejt fuq kanvas, 47 x 38 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre) / René-Gabriel Ojeda
Fi ftit kliem

Minkejja n-nuqqas ta’ rappreżentazzjonijiet, in-nisa dejjem ħadmu, kemm ġewwa kif ukoll barra d-dar.

2
In-nisa u l-poter
Sfortunatament, hemm ħafna ideat żbaljati dwar l-istorja tan-nisa.
Pereżempju, tagħmel żball jekk taħseb li ma kien hemm l-ebda nisa fil-poter qabel is-seklu 20. Wieħed jista’ jsib mexxejja nisa fl-ogħla pożizzjonijiet ta’ responsabbiltà kullimkien u f’kull perjodu tal-istorja! Għax ma nagħtux ħarsa ġenerali fil-qosor?
Il-prinċipessa ta’ Lagash,
madwar 2120 Q.K, skoperta f’Tello, 17 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Thierry Ollivier
L-aduratriċi divina Karomama,
bejn 945 u 715 Q.K, bronż, 59 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © Il-Mużew tal-Louvre, Dist. RMN-Grand Palais/Christian Décamps
Ras Ariane,
seklu 6, irħam, 26 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Ritratt © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Tony Querrec
Frans Pourbus Iż-Żgħir, Ritratt ta’ Marie de’ Medici, Reġina ta’ Franza,
1600–1625, żejt fuq kanvas, 307 x 186 cm, Mużew tal-Louvre, Pariġi. Photo © RMN-Grand Palais (Mużew tal-Louvre)/Michel Urtado

 

 

 

Dawn in-nisa kollha b’ħafna poter ispiraw bosta xogħlijiet tal-arti, inkluż mużika u films!

 

Dan huwa wieħed mill-eżempji favoriti tagħna: Cleopatra!

 

Here’s an excerpt from Cleopatra (1963), directed by Joseph L. Mankiewicz.

Fi ftit kliem

Ħafna prinċipessi u rġejjen kellhom ir-riedni tal-gvern f’idejhom – filwaqt li xi wħud intesew, oħrajn nebbħu l-kultura popolari.